خشم و غضب

مولانا فاروقی امام جمعه اهل سنت بیرجند

الذین ینفقون فی السراء و الضراء و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین

موضوعی که برای این جلسه در نظر گرفته شده درباره خشم و غضب است. این صفت برای بسیاری از انسانها گرفتاری بوجود می آورد. لذا پیرامون این موضوع مطالبی عرض خواهد شد.

خداوند متعال در آیات مختلفی مومنین را به عفو و گذشت، و فرو بردن خشم و غضب تشویق می کند؛ آیه ای که در ابتدای جلسه تلاوت شد، خداوند متعال صفات انسانهای پرهیزگار و متقی را بیان میدارد و می فرماید: انسانهای پرهیزگار و متقی کسانی هستند که در رفاه و آسایش و صحت و سلامتی و در ناز و نعمت انفاق می کنند. همچنین در تنگدستی و رنج و گرفتاری.

در تمام حالات در راه خدا انفاق می کنند. و اینان کسانی هستند که خشم و غضب خود را فرو می خورند و از تقصیر دیگران می گزرند. با وجود اینکه توانایی انتقام گرفتن را دارند، اما گذشت می کنند.

این ها انسانهای نیکوکار هستند و خدا هم نیکوکاران را دوست دارد. و در آیه دیگر خداوند می فرماید: (فاعف عنهم و اصفح ان الله یحب المحسنین) ای پیامبر آنها را ببخش و عفو کن، چون گذشت نشانه انسانهای نیکوکار است. و خداوند متعال هم انسانهای نیکوکار را دوست دارد و پیامبر هم بخاطر اهمیت این موضوع در مناسبتهای مختلف یاران خود را به فرو بردن خشم و غضب سفارش می کند.

شخصی نزد رسول خدا آمد و عرض کرد (اوصنی فقال لا تغضب) مرا نصیحت کنید ای رسول خدا؟ پیامبر خدا سه مرتبه فرمودند: (لا تغضب) نصیحت من این است که خشم نکن. وقتی عصبانی و خشمگین می شوی خشمت را فرو ببر. و در مناسبتی دیگر شخصی از پیامبر سوال می کند (ماذا یباعدنی من غضب الله فقال لا تغضب) چه چیز مرا از خشم و غضب خدا دور می کند؟ پیامبر در جواب فرمودند: عصبانی نشو و غضب نکن. باز در مکانی دیگر شخصی از پیامبر سوال کرد (دلنی علی عمل یدخلنی الجنة فقال لا تغضب) ای رسول خدا مرا راهنمایی کنید به عملی که اگر انجام دهم، وارد بهشت شوم؟ پیامبر فرمودند: خشمگین مشو خشمت را فرو ببر. شخصی دیگر رو به روی پیامبر می ایستد و سوال می کند (ای العمل افضل؟ فقال حسن الخلق) کدام عمل از همه بهتر است؟ پیامبر می فرمایند: (حسن الخلق) و باز در سمت راست پیامبر می ایستد و همان سوال را میپرسد! باز پیامبر می فرمایند (حسن الخلق) مرتبه سوم از سمت چپ پیامبر می ایستد و سوال می کند که چه عملی از همه برتر و نیکوتر است؟ پیامبر می فرمایند: (حسن الخلق و هو الا تغضب ما استطعت) می فرمایند: اخلاق نیکو. و اخلاق نیکو این است که تا می توانی جلوی خشم و غضبت را بگیر. یعنی پیامبر خدا اخلاق نیکو را در یک جمله خلاصه می کند و آن این که انسان بتواند موقعی که خشمگین می شود جلوی خشم و غضبش را بگیرد.

فرو بردن خشم و غضب یکی از شاخه های مکارم اخلاق است که پیامبر می فرمایند: (بعثت لا تمم مکارم الاخلاق) مبعوث شده ام تا اینکه اخلاق کریمه را کامل کنم.

روز قیامت منادی خدا در بین مخلوقات ندا می دهد (من کان له علی الله اجر فلیقم فلا یقیم الا العافون عن الناس) هر کس امروز نزد خدا اجر و پاداشی دارد برخیزد! در آن جمعیت عظیم میدان محشر کسانی بلند می شوند که در دنیا خشم و غضب خود را فرو برده اند و دردنیا دیگران را مورد عفو قرار داده اند. پیامبر این آیه را تلاوت می فرمایند: (فمن عفا و اصلح فاجره علی الله) کسی که ببخشد و در راه اصلاح پیش قدم شود، اجر و پاداش او بر خداست. اگر کسی هنگام عصبانیت و ناراحتی در حالی که توان انتقام گرفتن را دارد، اما خشمش را فرو می برد و انتقام نمی گیرد و جلوی زبانش را می گیرد و فحش و دشنام نمی دهد و جلوی دستش را می گیرد و کسی را اذیت نمی کند خداوند متعال می فرماید: اجر و پاداش او نزد من است .

خداوند متعال بنا بر حکمتی در فطرت انسانها، امیال و غرایز و کشش هایی قرار داده که یکی از این امیال و غرایز که در فطرت هر انسانی وجود دارد، خشم و غضب است، و دیگری شهوت است.

خشم و غضب در همه جا هم ناپسند نیست! خداوند متعال این خصلت را در انسان قرار داده که انسان بتواند در جای مناسب از خودش و از مقدسات دینی و از ناموسش دفاع کند. به همین خاطر خداوند متعال خشم و غضب مومنین را نسبت به کفار ستایش می کند و می فرماید: (محمد رسول الله و الذین معه اشداء علی الکفار و رحماء بینهم) محمد (ص ) رسول خدا است، کسانی که با پیامبر هستند، یعنی یاران و اصحاب پیامبر بر کفار بسیار شدید خشمگین هستند! هیچگاه در مقابل کفار از خودشان نرمی نشان نمی دهند. اما در بین خودشان بسیار مهربانند.

در مقابل کفار و اهانت به مقدسات اسلام و اهانت به مقدسات دین خشمگین شدن دلیل بر قوی بودن ایمان مومن است. مومن باید در مقابل اهانت ها عصبانی شود و دفاع کند. چون اگر انسان عصبانی نشود نمی تواند از خود و مقدساتش دفاع کند. دفاع از ناموس و عصبانی شدن و غیرت، نشانه ایمان قوی است.

مومن باید در برابر ناموسش غیرت داشته باشد و بیتفاوت نباشد! به همین خاطر پیامبر خدا می فرمایند: (لن یدخل الجنة دیوث، قالوا ما الدیوث یا رسول الله؟ قال: الذی لا یغار علی اهله) پیامبر می فرمایند: دیوث به بهشت داخل نمی شود! سوال شد دیوث چه کسی یا رسول الله؟ فرمودند: کسی که در برابر ناموس خود غیرت ندارد. کسی که همسرش آرایش غلیظ می کند، لباس چسبان و بدن نما می پوشد و از خانه خارج و به بازار و خیابان و یا به مجلسی می رود؛. که در آن جا افراد نامحرم وجود دارند. شوهر این حالتها را مشاهده می کند ولی ناراحت نمی شود. این شخص دیوث است و وارد بهشت هم نمی شود.

جوانی که در شب اول تشکیل خانواده، که در حقیقت هر انسان در شب اول باید خدا و پیامبر را از خودش راضی کند تا زندگی سعادتمندی داشته باشد. لباس بدن نمای عروس را به تن همسرش می پوشاند، لباسی که آنچنان مبتذل است که قسمت اعظم از بدن آن عریان و هویدا است. بعضی جوانهای بی غیرتی که پیامبر می فرمایند: به بهشت داخل نمی شوند، این جوانها هستند که شب اول زندگیشان همسرشان را با این لباسهای مبتذل جلوی ماشین سوار می کنند و عده ای از جوانهای عذب، با موتور و ماشین دور و بر ماشین عروس می روند و دید می زنند. این ا نسان بی غیرت است. ای جوان! آیا بهتر نیست زمانی همسرت را به خانه ببری که خیابانها خلوت باشد و کسی ناموست را نبیند؟

از شما جوانان می پرسم آیا وقتی که به بازار می روید تا خرید کنید، یک جنسی آکبند شده که تا به حال باز نشده و کسی آنرا استفاده نکرده را می خرید یا جنسی که باز شده و دست دوم وسوم و چهارم است را می خرید؟

پس مشخص شد همان طور که هر چیزی در جای خودش و در وقت و مکان خودش خوب و پسندیده می باشد. خشم و غضب هم در وقت و جای خودش مطلوب و پسندیده است. اما نباید از حد معمول تجاوز کند. که در این صورت نتیجه برعکس می شود.

شهوت و غرایز و امیال انسان هم همین طور هستند، به همین خاطر اسلام برای مهار کردن کشش های درونی انسان که غرایز و شهوت باشند، قانونی وضع کرده تا انسان با پیروی از این قانون الهی بتواند بر غرایز خودش تسلط داشته باشد.

اگر انسان خدای ناکرده مغلوب شهوت و غرایزش قرار گیرد، آن وقت تبدیل به یک حیوان درنده می شود، اما در لباس انسان. به همین خاطر پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: (من کظم غیظاً و هو قادر علی انفاذه ملا الله جوفه رضا او امنا و ایمانا) انسان خشمگینی که توانایی انتقام گرفتن را دارد، خشمش را فرو می برد وجلوی زبان و دستش را می گیرد. خداوند متعال قلب او را مملو از ایمان و آرامش می کند. قلب او را پر از رضایت و خشنودی الله می کند.!

امروز ما چقدر دچار بدبختی هایی متفاوتی در جامعه هستیم! انسانهایی که هم برای خودشان بدبختی به وجود می آورند و هم برای دیگران. به خاطر این که نمی توانند جلوی خشم و غضب خودشان را بگیرند.

در روزنامه ها می خوانیم که بخاطر کوچکترین دشنامی، دعواهای بزرگ بوجود می آید. طرف مقابل تاب مقاومت ندارد و با چاقو طرف را از پا در می آورد و می کشد. هم خانواده مقتول عزا دار شده اند و هم خودش باید پای چوبه دار برود و خانواده خود را عزا دار نماید. بخاطر اینکه هنگام عصبانی شدن نتوانسته جلوی خشمش بگیرد و بر خود مسلط شود! اگر خشمش را فرو می برد و بر خود مسلط می شد، چنین اتفاقی رخ نمی داد.

چقدر انسانهای هستند که موقع عصبانی شدن همسرشان را سه طلاقه می کنند! بعد که به حالت عادی بر می گردنند، هیچ راهی برای ادامه زندگی مشترک شان وجود ندارند و به دنبال چاره ای می گردند. اما کار از کار گذشته و هیچ راه برگشتی برای شان وجود ندارد. بهانه می کنند که در آن هنگام عصبانی بودم که زنم را سه طلاقه کردم!.

خوب مرد حسابی اگر تو عقل داری هیچ کس در حالت عادی زنش را طلاق نمی دهد این همه سفارش که برای فرو بردن خشم و غضب شده به همین خاطر است که انسان موقع عصبانیت جلوی زبانش را رها نکند به همین خاطر وقتی پیامبر از یارانشان سوال می کردند که پهلوان چه کسی است صحابه عرض کردند آن انسانی که رقیبهایش را در میدان کشتی بر زمین می زند و هیچ وقت مغلوب نمی شود آن پهلوان است پیامبر فرمودند خیر فرمودند (لیس الشدید بالصرعة انما الشدید الذی یملک نفسه عند الغضب ) پهلوان کسی نیست که رقیبش را بر زمین می زند پهلوان آن انسانی است که هنگامی که عصبانی و ناراحت می شود جلوی نفسش را می گیرد و جلوی زبانش را می گیرد فحش و دشنام و بد و بیراه نمی دهد جلوی دستش را می گیرد پس خشم و غضب وسوسه ای از طرف شیطان است که پیامبر راه معالجه آن را بیان کرده اند روزی دو نفر با هم حرفهای زشتی را رد و بدل می کردند یکی از آنان عصبانی و ناراحت و قرمز شده بود بعد پیامبر به آنجا رسیدند و حالت آن شخص را دیدند فرمودند (انا اعلم کلمة لو قالها لذهب عنه الغضب لو قال اعوذ بالله من الشیطان الرجیم ) اگر من یک کلمه ای را به شما بگویم و شما بر زبان جاری کنید این خشم و غضب شما را فرو کش می کند فرمودند که بگویید اعوذ بالله من الشیطان الرجیم یعنی در واقع به آیه قرآن اشاره فرمودند ( و اما ینزغنک من الشیطان نزع فاستعذ بالله ) که خشم و غضب یکی از وسوسه های مهم شیطان است اگر شیطان در دلهایتان وسوسه ایجاد می کند خداوند می گوید فورا به خدا پناه ببرید فرمودند (قال الغضب من الشیطان و الشیطان خلق من نار و انما تطفا النار بالماء فاذا اغضب احدکم فلیتو ضا) خشم و غضب از طرف شیطان است و شیطان هم از آتش آفریده شده است و آتش هم با آب خاموش می شود لذا شما وقتی عصبانی شدید فوراً بروید وضو بگیرید عصبانیت شما برطرف می شود یا فرمودند (قال اذا غضب احدکم و هو قائم فلیجلس فان ذهب عنه الغضب و الا فلیضطجع ) اگر عصبانی شدید در حال ایستادن بودید بنشینید و یا اگر نشسته اید دراز بکشید حاتلت خود را تغییر دهید خشم و غضب صفتی است که انسان را از عدالت باز می دارد به همین خاطر پیامیر سفارش می کنند (و لا یقضین حکم دینی اثنین و هو غضبان ) وقتی قاضی عصبانی است حق قضاوت را ندارد چون در آن زمان قضاوت او عادلانه نخواهد بود این نوع قضاوت قضاوت ناحقی خواهد بود پیامبر موقع عصبانی چه کار می کردند حضرت انس بن مالک می فرمایند من ده سال خادم رسول خدا بودم هیچ گاه پیامبر من را در کاری که انجام نمی دادم نمی گفتند که چرا انجام ندادی و اگر انجام می دادم نمی گفتند که چرا انجام دادی حتی فرمودند در این مدت ده سال پیامبر کوچکترین کلمه ای که باعث آزار و اذیت من شود به زبان نیاوردند روزی یک اعرابی که تازه مسلمان شده بود و هیچ شناختی نسبت به پیامبر و خدا نداشت در محضر پیامبر بود پیامبر اموال غنیمتی که در جنگ بدست آورده بودند بین مردم تقسیم می کردند این شخص خطاب به پیامبر گفت (هذه قسمةها ارید بها وجه الله فتقیر وجه رسول الله و قال رحم اخی موسی لقد اوذی اکثر من هذا فصبر ) ای رسول الله این تقسیم شما عادلانه نیست پیامبر رنگشان متغیر شد عصبانی و ناراحت شدند و فرمودند خدا رحمت کند برادرم موسی را که از این بیشتر اذیت شد ولی صبر کرد با این کلمه قضیه تمام شد یا روزی کنیزی پیامبر را عصبانی و ناراحت کرد پیامبر فرمودند (والله لو لا القصاص یوم القیامة لا وجعتک بهذا السواک ) اگر قصاص در روز قیامت نمی بود من با این مسواک تو را می زدم در زمان حضرت عمر شخصی شراب خورده بود حضرت عمر او را گرفتند که تنبیه کنند شروع کرد به دشنام دادن حضرت عمر هم او را رها کردند بعد اطرافیان عرض کردند ای امیر المومنین این شخص علاوه بر اینکه شراب خورده بود شما را هم دشنام داد باز شما او را رها کردید حضرت عمر فرمودند اول می خواستم بخاطر خدا او را شلاق بزنم اما حالا با فحش دادن من را ناراحت کرد اگر در این حالت من او را کتک بزنم و نفسم را از خودم راضی کرده ام یکی از علما وقتی یک نادانی او را دشنام می دهد ساکت هستند و چیزی نمی گویند اطرافیان می گویند چرا ساکت هستید و چیزی نمی گویید او به اطرافیان می گوید من سوالی از شما دارم اگر بلانسبت شما را سگی گاز بگیرد شما هم او را گاز می گیرید نادان است اگر به این طریق مرا گاز می گیرد نباید من هم جواب او را بدهم کسانی که خشم خود را فرو می برند محبوبان خدا هستند و انسانهای نیکوکار هستند و خدا هم این انسانها را دوست دارد پس سعی کنیم که موقع خشم و غضب خشم و غضب خود را فرو ببریم چون در غیر این صورت پشیمان شدن سودی ندارد