اسوه هاي عملي نبوي در تشكيل جامعه مدني

نويسنده:مولوي محمد عمر عاشوري

با نزول وحي بر رسول خدا (ص) آن حضرت اساسي ترين بخش از همايش رسالت خود را با ايجاد يك انقلاب و دگرگوني در بنيادهاي اجتماعي، سياسي، فرهنگي و اخلاقي در جامعه آغاز نمود. تلاش پيامبر در ارائه الگوهاي كامل اعتقادي و اخلاقي بر پايه دو ركن اساسي اسلام يعني كلمه توحيد و توحيد كلمه در شرايطي آغاز شد كه ساختار اجتماعي، فرهنگي و سياسي آن زمان از اخلاق و معنويت تهي بود اما جديت كامل و رعايت قوانين اعتقادي و اخوت اسلامي از جانب پيامبر باعث گشت كه با گذشت دو دهه از ظهور اسلام، مهمترين تحولات در شكل گيري تمدن نوين بوجود آيد و توده هاي عظيم مردمي با طبقات مختلف و قوميت هاي متفاوت در سايه احكام اسلامي جزء لاينفك پيكره امت اسلامي محسوب شده و به عنوان امتي مؤمن، متحد و متمدن شناخته شود.
قوميت گرايي و تفوق طلبي بر اساس روابط قبيله اي و نسبي از عمده ترين موانع در تحقق نظام اجتماعي به شمار مي آيد.
سعي بر آن است تا در چند سطر آتي به مهمترين اسوه هاي عملي پيامبر در تشكيل جامعه مدني اشاره شود.
1- تقوي مهمترين عامل در تشكيل جامعه مدني
قوميت گرايي و تفوق طلبي بر اساس روابط قبليه اي و نسبي از عمده ترين موانع در تحقق نظام اجتماعي به شمار مي آيد. لذا پيامبر مبارزه با اين پديدة شوم را بر مبناي يكتاپرستي يكي از مهمترين منشورات دعوت خويش قرار داد. آن حضرت بر مبناي تعاليم بلند اسلامي كه مرزبندي ميان قبايل و طوايف نوعي تلون جهت شناساندن افراد بيش نيست توانست بلال سياه حبشي و سلمان فارسي را «كه از سفيدپوستان ايراني به شمار مي آمد» به عنوان برادر ايماني گرد هم جمع آورد و آنها را از حقوق مساوي و امتيازات برابر برخوردار سازد و ملاك برتري آنها را نزد خداوند چنين اعلام كند! «اي مردم ما شما را از يك مرد و يك زن آفريديم و به قبايل مختلف تقسيم نموديم تا شناخت شما نسبت به يكديگر آسانتر باشد. بي ترديد بهترين شما نزد پروردگار، پرهيزگارترين شماست»
(سوره حجرات آيه 13)
2- نقش همبستگي و اتحاد در تشكيل جامعه مدني
پس از هجرت رسول خدا به شهر مدينه، گروهي از دو قبيله اوس و خزرج كه ساليان متمادي گرفتار منازعات خونين بودند، با آن حضرت گفتگو نموده و به اسلام گرويدند و اظهار داشتند اگر رسول خدا به مخاصمات ريشه دار قبيله اي آنها پايان دهد گرد پيامبر جمع شده و از ياران و ياوران صديق وي خواهند شد.
رسول خدا(ص) با تدبير حكيمانه اش مخاصمات ديرينة اوس و خزرج را به اخوتي پايدار تبديل نموده و بدين وسيله پايه هاي اوليه جامعه مدني را بنياد نهاد و از اين تاريخ به بعد رسول خدا موجوديت رسمي حكومت خويش را اعلام نمود.
خداوند در آيات 62-63 سوره انفال از ايجاد الفت بين دو قبيله بعنوان امداد الهي ياد مي كند:«اوست كه تو را به ياري خود و مؤمنان ياري نمود و دلهايشان را الفت و پيوستگي بخشيد اگر همه ثروت جهان را خرج مي كردي نمي توانستي در قلبهايشان الفت ايجاد كني. اما خداوند آنان را الفت بخشيد زيرا او مقتدر و حكيم است.»
3- نقش همزيستي مهاجرين و انصار در تشكيل جامعه مدني
پس از آنكه مسلمانان از شهر مكه به شهر مدينه هجرت نمودند ، زمان ورود به شهر مدينه، با استقبال جوانمردانه انصار مواجه گرديدند. رسول خدا بين مهاجرين و انصار پيمان اخوت و برداري بست و حقوقي بر آن مرتب ساخت كه از پيوند برادري نسبي مستحكم تر بود. بر اساس اين اخوت، هر انصاري كفالت يك خانواده مهاجر را به عهده گرفت و گاهاً براي احراز مقام كفالت، مجبور به انداختن قرعه مي شدند. قرآن مجيد مي فرمايد:
«كساني كه پيش از ايشان “مهاجرين“ در ديار هجرت و ايمان منزل گرفتند. كساني را كه به سوي آنها هجرت نموده باشند دوست مي دارند و در دل خويش نيازي به دارايي ايشان نمي بينند و هر چند نيازمند باشند ديگران را بر خويش ترجيح مي دهند»
(سوره حشر آيه 9)


4- نقش همبستگي ديني و سياسي جامعه مدني
نيازمندي حكومت نو پاي اسلام به ثبات سياسي و اجتماعي در داخل شهر مدينه جهت قوام بخشيدن به نظام حقوقي و سياسي ميان جامعه چند قومي ساكن در شهر مدينه متشكل از مهاجرين، انصار، يهوديان و اقليتهاي مشترك، پيامبر را بر آن داشت تا اولين منشور و معاهده سياسي و اجتماعي خود را بر اساس دو اصل وحدت بين مسلمين و همبستگي سياسي با غير مسلمانان بر پايه مشتركات عقيدتي و حفظ اقتدار ديني (اسلام) ارائه دهد.
رسول خدا در اين منشور اصلي مسلمانان را به هم گرايي در مقابل دشمن و پرهيز از تفرقه و مصلحت انديشي هاي مادي فردي و تعهد قوانين عرفي زمان و همزيستي مسالمت آميز با افراد غيرمسلمان در چهارچوب بردباري ديني و رعايت اصل تفوق اسلامي در مقابل ساير اديان فراخواند.
التزام ساكنين شهر مدينه به تعهدات مطروحه از جانب پيامبر موجب گشت تا در زمان كوتاهي جامعه اسلامي جسارت مقابله با سپاهيان روم و ايران را پيدا كند و با فرستادن سفير به دربار پادشاهان، آنها را به تسليم در مقابل دين خدا دعوت كند.

1-نقش جاذبه هاي اخلاقي پيامبر در جامعه مدني
و آن حضرت(ص) از طريق ارائه الگوهاي رفتاري و اخلاقي خود، موجبات دگرگوني هاي عميقي را در نهادهاي اجتماعي، سياسي خصوصاً در امت نوپاي آن زمان به وجود آورد.
التيام بخشيدن به مخاصمات ديرينه اوس و خزرج حاكي از ميزان تاثير اخلاق پيامبر است. خداوند در آيه 159 سوره آل عمران مي فرمايد:
«بر اثر رحمتي از طرف خداوند تو نسبت به مردم با ملايمت رفتار مي كني و اگر جفا كار و سنگدل بودي مردم از پيرامون تو مي رميدند، پس آنها را عفو كن و بر ايشان طلب آمرزش نما»
رسول خدا حكومتش را در جامعه مدني بر جذب قلوب تاسيس نمود و همين شيوه حسنه باعث گرديد تا ريشه‏هاي حيات اسلام در دل و جان مردم قرار گيرد و آنها را به امتي واحد تبديل نمايد. ياران رسول خدا نيز با تأسي به شيوه هاي رفتاري، اخلاقي پيامبر توانستند در مدت كوتاهي جامعه كوچك مدني را به بزرگترين قدرت جهان آن روز تبديل نمايند. شكي نيست كه گسترش برق آساي اسلام در خارج از شبه جزيره عربستان مرهون حسن سلوك و سجاياي اخلاقي سربازان اسلام بود.
بارزترين اين درخششها در زمان خلافت خلفاء راشدين بويژه در عهد فاروقي تجلي مي كند. اين وضعيت رو به جلو ادامه داشت تا اينكه ناهنجاري هاي اخلاقي در بين مسلمانان جايگزين بهترين هنجارهاي اخلاقي گرديد و در اثر روي آمدن مسلمين به تعصبات قومي و سودجوئي هاي مادي، عزت از مسلمين سلب شد و تا روي كار آمدن امپراتوري عثماني، اسلام به كمال روي عزت نديد و پس از اضمحلال عثماني ها، حكومت اسلامي به چندين كشور تقسيم شد و قبله اول مسلمين به دست يهود اشغال گرديد. دچارشدن به نابساماني هاي كنوني زائيده‏ي عدم توجه به تعهدات اخلاقي و مباني ارزشمند اسلامي است.
به اميد آنكه با بهره گيري از ايمان به خداي يگانه و داشتن شعور ديني و اجتماعي و تعهد به مباني اخلاقي با تأسي به سنت رسول اكرم (ص) شاهد عزت و سربلندي اسلام باشيم والسلام.