فضایل نماز جمعه و اهمیت آن

مولانا فاروقی امام جمعه اهل سنت بیرجند

(یا ایها الذین آمنوا اذا نودی للصلاة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله و ذروا البیع ذلکم ان کنتم تعلمون)
پیامبر خدا (ص) می فرمایند: که نماز جمعه بر امتهای دیگر هم فرض بوده، اما آنها به علت نافرمانی و اختلافی که در بینشان به وجود آمد از فضیلت این روز بزرگ محروم شدند. یهودها شنبه را روز اجتماع خودشان قرار دادند. و نصارا، روز یکشنبه را. خداوند متعال این نعمت بزرگ را نصیب این امت گردانیده و این فضیلت روز جمعه را به این امت عطا کرده است.
پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: (قال نحن الاخرون السابقون یوم القیامة بید انهم اوتوا الکتاب قبلنا ثم ان هذا یومهم الذی فرض الله علیهم فاختلفوا فیه فهدانا الله له) ما از نظر زمان آخرین امت هستیم، اما اولین امتی خواهیم بود که حشر خواهیم شد. اولین امتی خواهیم بود که از ما حساب و کتاب به عمل خواهد آمد، و اولین امتی خواهیم بود که در حق ما قضاوت خواهد شد. و اولین امتی هستیم که به بهشت داخل خواهیم شد.
نماز جمعه: با نص صریح آیات قرآن و سنت پیامبر و اجماع امت، فرض عین است. دلیل فرض بودن نماز جمعه از قرآن ثابت شده است.
خداوند متعال خطاب به مومنین می فرماید: (یا ایها الذین آمنوا اذا نودی للصلاة من یوم الجمعة فاسعوا الی ذکر الله و ذروا البیع ذلکم ان کنتم تعلمون) ای مومنین؛ هنگامی که برای نماز جمعه اذان داده شد، برای نماز جمعه بشتابید، و خرید و فروش و داد و ستد را رها کنید. می بینیم در بقیه نمازهای پنجگانه هیچ آیه ای نازل نشده که به مجرد شنیدن اذان معامله را ترک کنید. اما در مورد نماز جمعه بخاطر اهمیت و موکد بودن آن بر سایر نمازها، خرید و فروش و هر عملی که انسان را از رفتن به نماز جمعه باز می دارد حرام یا مکروه تحریمی قرار داده است. چون زمانی که فروشنده مغازه اش را ببندد، دیگر خریداری وجود ندارد معطل شود و از نماز باز ماند.
یکی از اعجاز قرآن همین مورد است. از لحاظ الفاظ بسیار مختصر است، اما معنی و محتوایش بسیار گسترده است. فصاحت قرآن در این است که خداوند عامل اصلی که بیع است را بیان می کند، ولی هدف خرید و فروش است. وقتی مغازه ای باز نباشد مشتری هم به بازار نمی رود. و هدف از تحریم خرید و فروش در وقت نماز جمعه این است که چون معمولاً نماز جمعه در شهر ها و روستاهای بزرگ دارای بازار هستند برگزار می شود. منظور از خرید و فروش در این جا، هر عملی که انسان را از آمدن به نماز باز دارد جایز نیست. اگر چه مطالعه یا هر مشغولیت دیگری باشد که شخص را از رفتن به نماز جمعه باز دارد. چون برخلاف دستور خدا انجام داده است.
شخص مسلمان به مجرد شنیدن صدای اذان، باید برای نماز جمعه آماده شود. و منظور از ذکر الله در آیه نماز جمعه است. بعضی از مفسرین می فرمایند: منظور از ذکر خدا خطبه است. اگر منظور از یاد خدا خطبه باشد، خطبه برای نماز جمعه شرط است. پس وقتی برای استماع خطبه جمعه باید معامله را رها کند و خودش را به مسجد برساند، برای شرکت در نماز جمعه به طریق اولی باید خرید و فروش را ترک کند.
خطبه از نظر اجر و پاداش، نصف نماز جمعه، اجر و پاداش دارد. یعنی مسلمان باید خودش را به خطبه نماز جمعه برساند. خطبه در کشورهای عربی که زبانشان عربی است و سخنرانی دیگری وجود ندارد همان خطبه عربی است. اما کسانی که زبانشان عربی نیست و خطبه ای که ایراد می شود منظور همان تعلیم احکام اسلامی است، خطبه همان سخنرانی است، که شخصی موظف است خودش را برای خطبه و سخنرانی که روز جمعه ایراد می شود برساند.
اما در رابطه با اذان روز جمعه دو نظریه وجود دارد. اول اینکه: بعضی ها می گویند: اذان اول که داده شد، باید داد و ستد را ترک شود. بعضی دیگر می گویند: که در اذان دوم: معامله حرام است. تا آخر خلافت حضرت عمر یک اذان بیشتر نبود و آن اذان دوم بود. اما از زمان حضرت عثمان که جمعیت مسلمانان بیشتر شد و صدای اذان دوم به گوش آنها نمی رسید. اذان اول هم به اجماع امت مشروع شد.
یعنی وقتی که اذان اول داده شد شما فقط برای نماز جمعه و آمدن به آن باید آماده شوید اگر شما آگاهی دارید. بدانید که عمل کردن به دستورات خدا برای شما بهتر است.
اما از نظر سنت پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: (رواح الجمعة واجب علی کل محتلم) رفتن به نماز جمعه و شرکت کردن در نماز جمعه بر هر فرد بالغ فرض است. و در روایتی دیگر پیامبر می فرمایند: (الجمعة حق واجب علی کل مسلم فی جماعة الا اربعة عبد مملوک او امراة او صبی او مریض، لا جمعه علی مسافر) نماز جمعه حق واجبی است بر هر مسلمان که با جماعت ادا کند. چون نماز جمعه بدون جماعت برگزار نمی شود. بقیه نمازها را می توان در خانه یا مسجد انفرادی خواند، ولی نماز جمعه شرایطی دارد و یکی از آن جماعت است. و حداقل جماعت، این است که از سه نفر کمتر نباشند. یعنی پشت سر امام باید حداقل سه نفر باشند. پیامبر فرمودند: نماز جمعه بر هر مسلمان فرض است. اما چهار نفر را استثنا کردند که نماز جمعه بر آنها فرض نیست. اما اگر این افراد در نماز جمعه شرکت کردند و نماز جمعه را خواندند بهتر است و نماز ظهر از گردن آنها ساقط می شود.
اول: برده ای که از خودش اختیاری ندارد و تابع مولایش است. مانند سربازی است که در پادگان است و به او اجازه نمی دهند که از پادگان برای نماز جمعه خارج شود. در این صورت نماز جمعه از گردنش ساقط می شود.
دوم: بر زن هم نماز جمعه واجب نیست. اگر زنها در نماز جمعه شرکت کنند، هم فضایل نماز جمعه را درک می کنند و هم از آن پند و اندرزها و نصیحت ها و مسایل شرعی که گفته می شود استفاده می کنند و به نظر بسیاری از علما در عصر حاضر که زن در تمام صحنه های اجتماعی حضور دارد. خصوصاً در چنین زمانی که دشمنان اسلام، زن را وسیله ای برای فساد جوامع قرار داده اند. شرکت زنها به منظور آموختن مسایل شرعی در نماز جمعه و نمازهای عیدین واجب است. تا اینکه آله دست تبلیغات منحرف دشمنان اسلام قرار نگیرند.
امروز هر کالائی که می خواهند بفروشند و برای آن تبلیغ کنند می بینیم که بر روی آن عکس نیمه برهنه زن را می چسبانند. تا آن کالا بیشتر فروش داشته باشد. لذا زنان مسلمان باید از دینشان آگاهی داشته و باید احکام شرعی را بیاموزند و از مسایل شرعی آگاهی داشته باشند، تا مادران خوبی برای فرزندانشان باشند. شاعر عرب چه زیبا می فرماید (الام مدرسة ان اعددتها –اعدت شعباً طیب الاعراق) مادر در واقع برای فرزندانش یک مدرسه و یک معلمی است، که اگر شما مادر را خوب تربیت کردید، یک نسلی را تربیت کرده اید.
همان طور که طلب علم و دانش و آموختن مسایل دینی بر مرد مسلمان فرض و واجب است. طلب علم و دانش و آموختن مسایل دین بر زن مسلمان هم فرض است.
سوم: بیمار. کسی که مریض و در بستر بیماری افتاده، نماز جمعه بر او فرض نیست. و فرمودند: بر مسافرهم نماز جمعه فرض نیست. اگر شرکت نماید نمازش درست و نماز ظهر از گردنش ساقط می شود. اینها دلیل فرضیت نماز جمعه از سنت پیامبراکرم(ص) بود.
نماز جمعه چه وقت فرض شده؟ و حکمت و فلسفه فرض شدن نماز جمعه چیست؟ نماز جمعه در مکه مکرمه، و در شب معراج با بقیه نمازها فرض شده است. اگر چه روایتی هم هست که در مدینه منوره فرض شده است. اما صحیح ترین روایت این است که نماز جمعه، در مکه مکرمه فرض شده است.
چرا پیامبر (ص)در مکه نماز جمعه را اقامه نکردند؟ دلیلش این است که اولا: در مکه تعداد مسلمانان کم بود. دوم: اینکه مسلمانان از ترس آزار و اذیت مشرکین مخفیانه زندگی می کردند. این دو عامل باعث شده بود که پیامبر نماز جمعه را در مکه مکرمه اقامه نکردند. اما برای مصعب بن عمیرکه پیامبر ایشان را به عنوان معلم برای مسلمانهای به مدینه منوره فرستاده بودند، نامه ای نوشتند و در ان نامه متذکر شدند که در مدینه منوره نماز جمعه را اقامه کند. اسعد بن زراره (رض) مردم را جمع کرد و مصعب بن عمیربه عنوان اولین خطیب، نماز جمعه را در مدینه منوره اداء کرد. این اولین نماز جمعه بود که توسط مصعب بن عمیر و اسعد بن زراره برگزار شد.
پیامبراکرم هم پس از ورودشان به مدینه منوره بعد از چهار روز اقامت در قبا هنگامی که عازم مدینه شدند، چون در آن زمان قبا از مدینه فاصله داشت در قبیله بنی سالم بن عوف وقتی که ظهر فرا رسید در آن جا توقف کردند و اعلام کردند. مردم جمع شدند و نماز جمعه را در آنجا اقامه کردند.
پیامبراکرم (ص) هم بخاطر اهمیت نماز جمعه، در لحظات ورودشان نماز جمعه را در قبا اقامه کردند و اجماع امت هم همین طور است که نماز جمعه فرض عین است.
حکمت و فلسفه نماز جمعه چیست؟ همان طور که در آیات قران و احادیث پیامبر نقل شده تاکید فراوان به اتحاد مسلمانان و انسجام اسلامی شده است. در روایتی پیامبراکرم(ص) جامعه اسلامی را به یک جسم تشبیه کرده اند. که همه اعضای یک جسم به هم پیوسته هستند. لذا برای استحکام اتحاد و انسجام خداوند متعال هفته ای یک روز را قرار داده تا مسلمانان از جاهای دور و نزدیک در مصلا و در میعادگاه نماز جمعه حاضر شوند و در کنار یکدیگر وحدتشان را به نمایش بگذارند.
دومین حکمت نماز جمعه: ایجاد الفت و محبت بین مسلمانان است. وقتی مسلمانان در یک جا جمع می شوند و در کنار یکدیگر نماز جمعه را اقامت می کنند. خود به خود الفت و محبت در دلهای آنها جا می گیرد و یکدیگر را بهتر می شناسند و در مواقع مشکلات و مصیبتی که برای فردی از افراد جامعه اتفاق می افتد می توانند به او کمک کنند.
همچنین فلسفه دیگر نماز جمعه تعلیم و تعلم است. بر هر مرد و زن مسلمان فرض است که دین و مسایل شرعی اش را یاد بگیرد. لذا در روز جمعه که از سخنان خدا و پیامبر بیان می شود. مسلمانان در میعاد گاه جمعه حاضر می شوند و مسائل دین شان را یاد می گیرند.
در واقع نماز جمعه یک کلاس هفتگی است برای آموختن دین و پند و اندرزهای اسلامی. و لازم است که هر فرد مسلمان در این کلاس شرکت کند.
نمازجمعه در واقع یکی از بزرگترین شعاعر اسلام است که عظمت دین اسلام را به نمایش می گذارد. پیامبراکرم(ص) می فرمایند: (قال من توضا فاحسن الوضوء ثم اتی الجمعة فاستمع و انصت غفر له ما بینه و بین الجمعة الاخری و زیادة ثلاثة ایام) هر کس که در روز جمعه وضو گیرد و در وضو گرفتن کاملاً دقت کند، (اگر چه غسل نمودن بهتر و سنت است) و برای اقامه نماز جمعه به مسجد بیاید و سکوت را رعایت کند و به سخنرانی ها گوش فرا دهد. خداوند متعال گناهان صغیره او را که از جمعه گذشته تا این جمعه انجام داده به خاطر رعایت دستور پیامبر می بخشد.
در روایتی دیگر می فرمایند: (الصلوات الخمس و الجمعة الی الجمعة و رمضان الی رمضان، مکفرات لما بینهن اذا اجتنبت الکبائر) نمازهای پنجگانه اگر مرتب ادا شوند، به خاطر فضیلت آنها، گناهان صغیره بخشیده می شود. همین طور کسانی که برای ادای نماز جمعه شرکت می کنند؛ گناهان صغیره آنها از این جمعه تا جمعه دیگر بخشیده می شود.
و در روایتی دیگر می فرمایند: (خمس من عمل بهن فی یوم کتبه الله من اهل الجنة من عاد مریضا و شهد جنازة و صام یوما و راح الجمعه و اعنق رغبة) پنج عمل است که اگر کسی در روز جمعه انجام دهد خداوند متعال اسمش را در لیست اهل بهشت می نویسد.
1- به عیادت بیماری برود. 2- در تشیع جنازه ای شرکت کند. 3- روزه بگیرد و در نماز جمعه هم حاضر شود. 4- برده ای را در راه خدا آزاد کند. (حالا برده وجود ندارد) اگر این چهار عمل را کسی در روز جمعه انجام داد، خداوند متعال اسمش را در لیست اهل بهشت ثبت می کند.
روز جمعه روز معمولی نیست. خداوند متعال از بین شهرها مکه را بعنوان بهترین شهرهای دنیا قرار داده. و از بین روزها، روز جمعه را افضل ترین روز قرار داده و از بین ماه ها ماه رمضان را و از بین شب ها شب قدر را.
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: (قال ان یوم الجمعة سید الایام اعظمها عند الله و هو اعظم عند الله من یوم الاضحی و یوم الفطر و فیه خمس خصال، خلق الله آدم و اهبطا الله فیه آدم الی الارض و فیه توفی الله آدم و فیه ساعة لا یسال الله فیها العبد شیئا الا اعطاه ایاه ما لم یسال حراماً و فیه تقوم الساعة) روز جمعه سردار و سرور همه روزها است. زیرا خداوند متعال در روز جمعه حضرت آدم را آفرید و در همین روز او را وارد بهشت کرد و در همین روز حضرت آدم فوت کرده است و در همین روز قیامت خواهد به پا خواهد شد و در همین روز خلقت کاینات تکمیل شده است. و در روز جمعه یک لحظه اجابت دعا است که اگر در آن لحظا انسان در حالت دعا کردن باشد هر دعای مشروعی که بکند اجابت می شود. و آن لحظه مبارک نصیب هرانسانی که بشود او انسان خوشبختی خواهد شد.
روز جمعه آن قدر فضیلت دارد که اگر کسی در روز جمعه، یا شب جمعه، فوت کند. خدا به او اجر و پاداش شهید را اعطا می کند.
پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: (اکثروا من الصلاة علی یوم الجمعة، فمن فعل ذلک کنت له شهیدا شفیعاً یوم القیامة) در شب و روز جمعه درود فراوان بر من بفرستید! چرا که من در روز قیامت شفاعت شما را خواهم کرد و فرمودند: (یا ایها الناس توبوا الی الله قبل ان تموتوا و بادروا بالاعمال الصالحة قبل ان تشغلوا و صلوا الذی بینکم و بین ربکم بکثرة ذکرکم له و کثرة الصدقة فی السر و العلانیة ترزقوا و تنصروا و اعملوا ان الله افترض علیکم الجمعة) ای مسلمانان توبه کنید، قبل از اینکه مرگ به سراغ شما بیاید. هر زمانی که مرتکب خطا شدید فورًا توبه کنید. در انجام اعمال صالح و شایسته سبقت بگیرید و اعمال صالح و شایسته انجام دهید. قبل از اینکه برای شما گرفتاری پیش بیاید. فرصت ها را غنیمت بشمارید. و فرمودند: بدانید که نماز جمعه بر شما فرض شده است. و هر کس که در حیات من یا بعد از فوت من بدون عذر شرعی نماز جمعه را ترک کند، خداوند متعال هیچ وقت کارهای زندگی اش سر و سامان نمی دهد. و خداوند برکت را از زندگی و عمر و فرزندان او می گیرد.
خداوند هیچ عبادتی از انسانی که در نماز جمعه شرکت نمی کند و آن را عمدا ترک می کند نمی پذیرد. نه نمازش را قبول می کند، نه روزه اش را، نه زکاتش را، نه حجش را، تا زمانی که توبه کند و دست از این کار زشتش بردارد.
در روایتی دیگر می فرمایند: آنهایی که عمدا نماز جمعه را ترک می کنند و به تفریح و گردش می روند و برای آن اهمیتی قایل نیستند. خداوند متعال بر قلبهای آنها مهر می زند و آنها را در لیست انسانهای غافل و گناه کار قرار می دهد. و می فرمایند: (من ترک ثلاث جمعة و تاطبع الله علی قلبه) کسی که بدون عذری و خاطر سستی و تنبلی، سه نماز جمعه را پشت سر هم ترک کند. خداوند متعال بر قلب او مهر می زند. و کسی که خدا بر قلب او مهر بزند، او انسان بدبختی است. بدبختی دنیا و آخرت برای اوست.
سعی کنیم که نماز جمعه را ترک نکنیم و خصوصاً در اول وقت در نماز جمعه حاضر شویم. پیامبراکرم(ص) می فرمایند: (قال من اغتسل یوم الجمعة غسل الجنابة ثم راح فی الساعة الاولی فکانما قرب بدنة و من راح فی الساعة الثانیة فکانما قرب بقرة و من راح فی الساعة الثالثة فکانما قرب کبشا اقرن و من راح فی الساعة الرابعة فکانما قرب دجاجة و من راح فی الساعة الخامسة فکانما قرب بیضة فاذا خرج الامام حضرت الملائکة یستمعون الذکر) کسی که در اولین لحظات روز جمعه به مسجد می آید. مانند این است که شتری را در راه خدا قربانی کرده است. فرد یا افرادی که در لحظات بعد به مسجد می آیند، مانند این است که گاوی را در راه خدا قربانی کرده اند و آنهایی که در لحظات بعد تر به مسجد می آیند، مانند این است که گوسفندی را در راه خدا قربانی کرده اند و آنهایی که بعدا و در لحظات آخر به مسجد می آیند مانند این است که مرغی را در راه خدا قربانی کرده اند و آنهایی که آخر می آیند مانند این است که تخم مرغی را در راه خدا داده باشد.
به مجرد اینکه امام بالای منبر شد و خطبه را شروع کرد، فرشتگانی که در درب مسجد ایستاده هستند و اسامی نمازگزاران را در لیست صالحین می نویسند، فرشتگان هم دستور دارند که بنشینند و به خطبه گوش دهند و دفتر ثبت نام نمازگزاران را می بندند و آنهایی که بعد از خطبه می آیند از فضایل نماز جمعه محروم می شوند و اسم آنها در لیست بندگان صالح و شایسته خدا ثبت نمی شود.
خلاصه اینکه: نماز جمعه فرض عین است وکسی که عمدا و قصدا آنرا ترک کند به فتوای بعضی از ائمه مانند: امام مالک و امام احمد حنبل کفر است. و در نزد بقیه ائمه گناه کبیره است. مگر اینکه عذری داشته باشد یا اینکه بیمار یا مسافر باشد یا به سن بلوغ نرسیده باشد.